Normen en waarden evolueren met de evoluties in de samenleving. Ze zijn sterk tijd en locatie gebonden en ontstaan vooral uit religie, filosofie en traditie. Normen en waarden zijn hierdoor erg moeilijk objectief te kwantificeren. Dat heeft dan weer tot gevolg dat je erg moet oppassen met te denken dat jouw normen en waarden universeel de beste zijn. Ondanks dat worden ze soms rigoureus opgelegd. In de 19^de eeuw was de sociale druk in de Kempen erg hoog om de normen en waarden van de pastoor te volgen, de Taliban doen dit momenteel in een overtreffende trap. Maar ook in onze huidige samenleving worden bijvoorbeeld doormiddel van GAS-boetes sommige normen en waarden opgelegd. Andere zijn nog steeds enkel sociaal van aard. Als ik naar de les kom in een overal of met een smoking en hoge hoed volg ik, bij mijn weten, de sociale norm niet. Als ik in een gescheurde jeans kom volg ik de verkeerde sociale norm voor mijn leeftijd. Het kan, zelfs in je eigen cultuur, moeilijk zijn om weten welke normen waar gelden laat staan in andere culturen.

In mijn opinie kan je, binnen de grenzen van wat ethisch, kiezen welke normen en waarden je onderschrijft zolang je bereid bent om de gevolgen van je keuze te aanvaarden.

De vraag wat normen en waarden zijn bracht me bij een analogie uit het projectmanagement handboek. Bij een verbeter project heb je een primaire metric, die beschrijft welk doel je minimaal nastreeft. Bijvoorbeeld de productie van 100 koekjes per minuut naar 150 koekjes per minuut opvoeren. Daarnaast heb je ook secundaire metrics, die bepalen onder welke omstandigheden je de primaire metric moet verwezenlijken. De koekjes mogen niet aangebakken zijn, ze moeten lekker zijn, ze moeten gaar zijn, etc. Dat verhinderd dat je bijvoorbeeld de koekjes sneller uit de oven haalt resulterend in half gebakken koekjes of de oven op een erg hogere temperatuur zet resulterend in zwarte koekjes.

In het leven hebben we ook primaire metrics, dingen die we willen verwezenlijken. Normen en waarden zijn de afbakeningen, onze secundaire metrics, waarbinnen we onze doelen verwezenlijken. Als ik naar de les kom ben ik gebonden aan opgelegde normen zoals rechts rijden, snelheidsbeperkingen en parkeervoorschriften maar voldoe ik ook mijn eigen normen als ik een voetganger laat oversteken en de door mij aanvaarde sociale normen zoals kleding keuzes. Aan andere normen voldoe ik niet altijd door bijvoorbeeld over het gras te lopen van de parking naar hier in plaats van het aangelegde pad te volgen.

Onze normen en waarden deden met denken aan Janteloven een begrip uit de Scandinavische samenleving gebaseerd op boeken van een Deens-Noorse schrijver Aksel Sandemose.

Normen en waarden hebben een lange tijd geëvolueerd naar een steeds vrijere samenleving, ik heb de indruk dat die evolutie nu de andere kant uitgaat. De samenleving lijkt preutser, minder tolerant en repressiever te worden. Hopelijk vergis ik me hierin.

Het verleden is de aanleiding tot het heden, ze zijn onlosmakelijk verbonden met elkaar. De invloed van het verleden op het heden is te vergelijken met een chaotisch proces, een kleine gebeurtenis in het verleden kan een grote invloed hebben op het heden. Een toevallige ontmoeting, een boek waar je oog op valt op een rommelmarkt een toevallig gehoord interview op de radio het kan allemaal jouw leven of indirect via jou het leven van andere in een andere richting sturen.

Een quote van Benjamin Franklin toont mooi aan hoe iets kleins grote gevolgen kan hebben.

Bij gebrek aan een spijker
    Bij gebrek aan een spijker was het hoefijzer verloren.
    Bij gebrek aan een hoefijzer was het paard verloren.
    Bij gebrek aan een paard, was de ruiter verloren.
    Bij gebrek aan een ruiter werd de boodschap verloren.
    Bij gebrek aan een boodschap was de strijd verloren.
    Door gebrek aan een strijd was het koninkrijk verloren.
    En dat alles bij gebrek aan een hoefijzernagel.

Die invloed is niet beperkt tot gebeurtenissen in je eigen leven of je eigen tijd. Als we onze voorouders in de prehistorie geen melk gedronken hadden zouden wij, west Europese volwassenen, nu geen lactose kunnen verteren. Als er geen brand geweest was in de bibliotheek van Alexandrië zouden we misschien nu andere filosofische stromingen kennen. Als Napoleon in Waterloo had gewonnen spraken we nu misschien Frans. Als niemand op het idee gekomen was om deze cursus te organiseren zaten we niet hier.

Met een andere voorgeschiedenis zou jij nu een ander mens zijn dan wie je nu bent. Het verleden maakt ons voor een groot deel tot wat we nu zijn.

Harari:
In Harari’s bestseller "Sapiens: A Brief History of Humankind" beweert hij dat met roddel, gebaseerd op oordelen, onze heerschappij over de planeet begon. Voordat we begonnen te roddelen met andere Homo sapiens, waren we slechts een ander zoogdier in de voedselketen. Door te roddelen konden wij een sociale band met anderen opbouwen, vriendschappen sluiten en zelfs hiërarchieën creëren, waardoor wij konden samenwerken en een voorsprong kregen op het dierenrijk. Roddelen is een van de onopgemerkte fundamenten van onze soort en haar overleving, concludeert Harari.

Temple Grandin:
"Wat zou er gebeuren als het autisme gen werd geëlimineerd uit de genenpoel? Je zou een stel mensen hebben die in een grot staan, roddelen en socialiseren en niets gedaan krijgen."

In het klimaat debat zijn de politici duidelijk afstammelingen van de roddelaars in de grot, Greta Thunberg heeft de grot verlaten om iets gedaan te krijgen.

Verlies is het acuut gemis aan iets wat je waardevol vind. Een groot verlies draag je mee voor de rest van je leven, wie of wat je verloren hebt kan je misschien wel te dele vervangen maar het gemis verlaat je niet. Het wordt met jaren wel zachter. Verlies treft iedereen net iets anders, hoe je er mee omgaat is dan ook afhankelijk van het individu. Mensen, maar ook dieren, hebben elk hun eigen mix van, al of niet herstellende, mechanismen om te trachten het verlies in hun leven in te passen.